Diagnostische toolkit voor leefstijlgeneeskunde in de dagelijkse praktijk

1. Prof. dr. Carlos Van Mieghem, interventiecardioloog, intensivist en “Lifestyle Medicine”-specialist

2. Dr. Luc Colemont, gastro-enteroloog

3. Dr. Chris van der Linden, neuroloog

4. Dr. Rudy Proesmans, orthomoleculair arts

5. Dr. Kathleen Van Aken, algemene en leefstijlgeneeskunde

6. Apr. Wencel Top, klinisch bioloog

Preventie van chronische aandoeningen vraagt toenemende aandacht voor leefstijlgeneeskunde: shift van ziekenzorg naar gezondheidszorg

De klassieke geneeskunde zet voornamelijk in op acute zorg enerzijds en ziektemanagement bij chronische aandoeningen anderzijds. Farmacologische en technologische ontwikkelingen resulteerden de voorbije jaren in een belangrijke afname van mortaliteit en morbiditeit en zorgden voor een gestage toename van de levensverwachting. Alleen, we leven misschien langer, maar we zijn ook langer (chronisch) ziek. Daarom is het belangrijk om naast vroege diagnose en reactieve zorg ook in te zetten op preventie en leefstijlgeneeskunde. Terwijl we de laatste jaren een groeiende aandacht zien voor dit type geneeskunde, zijn de meeste artsen er nog onvoldoende vertrouwd mee. Het komt tenslotte weinig aan bod in de klassieke geneeskundige opleiding en het is ook niet evident toepasbaar in de dagelijkse praktijkvoering. Dankzij de opkomst van de epigenetica werd ondertussen ook aangetoond dat verandering van leefstijl ook invloed kan hebben op genexpressie. Dit wil zeggen dat wie genetisch een grotere kans heeft op bijvoorbeeld cardiovasculaire aandoeningen zelf nog voor een groot deel dit risico kan bijsturen door de keuze voor een gezonde leefstijl. Dit komt ook ten goede aan de volgende generaties.

Dr. K. Van Aken: “Binnen de meeste klassieke opleidingstrajecten besteedt men traditioneel veel aandacht aan het behandelen van klachten en het voorkomen van complicaties, maar er wordt te weinig gekeken naar de dieperliggende oorzaak van chronische ziekten. Vaak gaat het om foute keuzes betreffende leefstijl.”

Prof. C. Van Mieghem: “Leefstijlgeneeskunde is een wetenschappelijk onderbouwde vorm van geneeskunde die als doel heeft om via leefstijlveranderingen chronische ziekten te voorkomen en te behandelen. Volgens de Europese vereniging voor leefstijlgeneeskunde (ELMO - European Lifestyle Medicine Organization) zijn er 8 grote pijlers die een impact hebben op onze gezondheid: voeding, slaaphygiëne, stressmanagement, sociaal contact, seksuele gezondheid, beweging, roken & alcohol en blootstelling aan toxische stoffen uit de omgeving. Dikwijls zorgt een combinatie van verschillende factoren ervoor dat mensen ziek worden.”

Dr. R. Proesmans: “‘The greatest medicine of all is to teach people not to need it.’ Artsen worden opgeleid om geneesmiddelen voor te schrijven, niet om gezondheid te bevorderen of te promoten. Op de derde plaats van meest voorgeschreven geneesmiddelen in België staan maagzuurremmers. Meestal is het mogelijk om deze geneesmiddelen af te bouwen mits relatief kleine aanpassingen in leefstijl.”

Dr. L. Colemont: “Leefstijlgeneeskunde betekent letterlijk de kunde van het genezen door aanpassingen aan de leefstijl. Vaak spreekt men over de voordelen van een mediterraans dieet. Dat is eigenlijk geen dieet, die mensen eten gewoon anders. De gezondheidswinst is bij hen ook te wijten aan andere aspecten van een zuiderse leefstijl, zoals bijvoorbeeld de dagelijkse siësta.”

Fidlab-dashboard als sterke motivator voor leefstijlaanpassingen

Fidlab is een wetenschappelijk onderbouwd model dat kijkt naar het lichaam in zijn geheel. Op basis van een bloedanalyse krijgen arts en patiënt een betrouwbaar beeld van nutritionele en hormonale balans, cardiovasculair risico, ontsteking en stressbelasting. Door verschillende laboresultaten in een gevalideerd algoritme te combineren wordt een extra dimensie toegevoegd. De aanvragende arts ontvangt naast een klassiek laborapport bijkomend informatie over de dieperliggende oorzaken of risico’s op chronische gezondheidsproblemen. Naast een basisbloedafname kunnen indien gewenst bijkomende analyses zoals een stress-check of gut check worden aangevraagd. Sinds de introductie 5 jaar geleden is het Fidlab-model geëvolueerd op basis van voortschrijdend wetenschappelijk inzicht en feedback vanuit de praktijk. Het Fidlab-bloedonderzoek vertrekt vanuit de routineuze klinische biologie en is toegankelijk voor elke arts en patiënt. Het zijn gewone labotesten die iedere arts dagelijks gebruikt en die door de ziekteverzekering worden terugbetaald.

Apr. Wencel Top: “Fidlab brengt de ‘key drivers’ van chronische ziekten in kaart, namelijk inflammatie, stressrespons en bioritme, metabole problematiek en dysbiose. In geval van chronische klachten zal men altijd bij één van deze systemen een aanknopingspunt vinden. De manier waarop het Fidlab-rapport is opgesteld geeft de aanvragende arts snel inzicht in wat er onderliggend fout loopt. Tegelijkertijd biedt het de mogelijkheid om deze informatie op een begrijpelijke manier aan de patiënt te communiceren. De eerste pagina van het rapport fungeert als een dashboard (Figuur 1). Een combinatie van knipperlichten en kleurcodes waarschuwt de patiënt over de aard en het belang van bepaalde gezondheidsrisico’s op basis van de resultaten van het bloedonderzoek*. Het gaat telkens om risico's die door aanpassingen in leefstijl en/of leefomgeving kunnen bijgestuurd worden. Verder wordt op het ‘dashboard’ ook de biologische leeftijd weergegeven**. Deze eerste pagina van het Fidlab-rapport is soms erg confronterend voor de patiënt en draagt daardoor vaak bij tot zijn motivatie om bepaalde aspecten van zijn leefstijl bij te sturen.”

Dr. K. Van Aken: “Ik maak dagelijks gebruik van het Fidlab-onderzoek. Het is in de eerste plaats een breed oriënterend bloedonderzoek, maar anders dan bij het traditionele laborapport waarbij de waarden gewoon onder elkaar worden weergegeven, is Fidlab ontworpen om gegevens met elkaar te linken zodat men een beeld krijgt van volledige biologische systemen. Het dashboard is inderdaad vaak een eyeopener. Wanneer bijvoorbeeld patiënten die leiden aan chronische stress met soms jarenlange klachten van vermoeidheid en futloosheid plots ‘zien’ dat deze klachten gerelateerd kunnen zijn aan een verstoord hormonaal sturingssysteem, is dit niet alleen belangrijk naar erkenning toe van hun klachten maar het motiveert hen ook om aan de slag te gaan met stressmanagement.”

Prof. C. Van Mieghem: “Wat ik vooral erg apprecieer bij het Fidlab-model is de begrijpelijke manier waarop afwijkingen in bloedwaarden en gezondheidsrisico’s in beeld worden gebracht. Het laat toe om met de patiënt te bespreken welke leefstijlaanpassingen op dat moment haalbaar zijn. Wanneer na 3 of 6 maanden het dashboard een verbetering laat zien zal de patiënt veelal gemotiveerd zijn om ook andere werkpunten aan te pakken.”

Dr. Chris Van Der Linden: “Wanneer de fysieke of metabole toestand van de patiënt beter gaat, betekent dit steeds een boost voor het brein. Het Fidlab-rapport geeft mij de nodige informatie over dieetaanpassingen of gebruik van voedingssupplementen om dit te bekomen. Een andere belangrijke factor is de slaap. Een tekort of een slechte kwaliteit ervan veroorzaakt chronische inflammatie ter hoogte van de hersenen en verhoogt op termijn de kans op alzheimer. Alle informatie op een optimale manier terugkoppelen naar de patiënt is echter tijdrovend en lukt niet altijd in het beperkte tijdsbestek van een consultatie. Samenwerking met een gezondheidscoach kan hier eventueel een oplossing bieden. Wanneer men na 6 maanden een gunstige evolutie ziet van de leefstijlaanpassing, werkt dit niet alleen motiverend voor de patiënt maar ook voor de arts of gezondheidscoach.”

Dr. L. Colemont: “Als arts hebben we nog vaak de neiging om te veel op cijfers te vertrouwen. Wanneer deze binnen vooropgestelde grenswaarden vallen, zoeken we vaak niet verder naar een onderliggende oorzaak van het probleem. Fidlab kan ons helpen om die oorzaak alsnog te achterhalen. Patiënten met inflammatoire darmziekten kunnen een interessante doelgroep zijn. Het is niet altijd duidelijk wat juist het verschil bepaalt tussen een gezonde periode en een opstoot. Mogelijk kan het Fidlab-rapport aangeven of het probleem zich bevindt ter hoogte van het microbioom of toch eerder stressgerelateerd is.”

Apr. Wencel Top: “De geïnteresseerde patiënt of eindgebruiker kan onder andere via www.fidlab.be informatie vinden over het Fidlab-bloedonderzoek en contact nemen met een arts naar keuze voor de aanvraag van de bloedafname en een gepersonaliseerd leefstijladvies op basis van de resultaten.”

Het uiteindelijke doel moet zijn om een ecosysteem te creëren rond gezondheid, preventie en leefstijl waarin zowel het individu als de zorgverlener zijn rol opneemt. Artsen staan hierin centraal, maar er is ongetwijfeld ook een ondersteunend netwerk nodig van zorgprofessionals zoals onder andere psychologen, voedingsdeskundigen, apothekers, verpleegkundigen en gezondheidscoaches, die over de nodige expertise beschikken om mensen te begeleiden bij leefstijlaanpassingen.

Figuur 1: Voorbeeld van een Fidlab-dashboard.